Koniec epoki Gutenberga?

wtorek, 09 listopada 2010 17:04

      W dodatku Conrad 04 dołączonym do 44. numeru Tygodnika Powszechnego Jerzy Franczak zastanawia się nad trendami rozwoju literatury w coraz bardziej cybernetycznym świecie. Przyczynkiem wypowiedzi autora jest najnowsza książka Umberto Eco napisana wspólnie z Jean-Lucem Carrierem Nie myśl, że książki znikną. Tytuł optymistycznie streszcza poglądy autorów o trwałej i niezbywalnej wartości, jaką stanowi literatura w formie drukowanej, która ma się dobrze i nie zanosi się wcale, aby groziła jej katastrofa na wzór Lemowskiej papyrolizy (Pamiętnik znaleziony w wannie). Chyba jednak sprawa nie jest ani tak prosta, ani oczywista.

            Wciąż jeszcze społeczeństwo przyzwyczajone jest do czytania liniowego, ale powoli – za sprawą elektronicznych możliwości kompilowania, przestawiania, cięcia, fragmentaryzacji i dowolnego zestawiania tekstów – najmłodsze pokolenia oswajają się z hipertekstowością wszelkich zasobów pisanych, z którymi mają do czynienia. Mnie, jako czytelnika tradycyjnego, przyzwyczajonego do ciągłości myśli w określonym porządku zdaniowym, podporządkowanemu logicznej dyskursywności, czytanie hipertekstowe po prostu męczy. Zamiast cokolwiek wyjaśniać – zaciemnia mi obraz całości; zamiast zachęcać do poznawania – nuży. Te rozgałęzienia rozgałęzień, odsyłacze do odsyłaczy,  linki od linków, podlinki, zakładki, spinacze pomagają w szybkim dotarciu do specjalistycznej jednej wybranej informacji, ale obrazu całości nie dają. Przeciwnie – wciągając w labirynt korytarzy – prowadzą wprost ku ślepemu zaułkowi ignorancji.

            Franaszek zauważa, ze mimo wszystko hipertekst nie jest jeszcze powszechną formą komunikacji, a globalna sieć internetowa, paradoksalnie, służy upowszechnieniu całkiem tradycyjnych sposobów wypowiedzi poprzez słowo pisane obecne choćby w postaci niezliczonej ilości indywidualnych stron i blogów. I nadal w świecie literatury miarą sukcesu pozostaje publikacja książkowa. Eco i Carriere nie boją się o przyszłość książki. Zagrożenie  pojawia się raczej w odniesieniu do możliwości percepcyjnych czytelnika, który zamiast czytać, tylko kartkuje utwory. Zanikają więc nie same książki, od których wciąż uginają się księgarskie półki, ale umiejętność czytania w sensie dokładnego zgłębiania dzieła poprzez stałe i wielokrotne jego poznawanie.

            Na rynku wydawniczych bestsellerów królują dzisiaj poradniki, szybkie kursy czynności tak pospolitych jak przyszywanie guzika i gotowanie makaronu. Ewentualnie dla bardziej ambitnych Jak rozmawiać o książkach, których się nie przeczytało Pierre`a Bayarda. W kwestii wydawnictw poradnikowych wymyślono już chyba wszystko. Przypuszczam, że hitem byłaby na przykład pozycja pod tytułem Jak czytać, żeby nie przeczytać. Może kiedyś, całkiem niedługo, ktoś ją napisze i zarobi miliony.

            Książki żyją czasami własnym życiem, mają swoje osobiste historie. Nie zrozumie tego ktoś, kto czyta tylko poprzez monitor komputera lub słucha głosu lektora z e-booka. Ja pewnie końca epoki Gutenberga nie dożyję, z czego się cieszę, ale jak długo jeszcze książka będzie opierała się próbom wyrugowania z codziennego obiegu?